مختصری در رابطه با تاریخچه ی کاخ دادگستری

                                       

روز نوزدهم آذر ماه یک هزار و سیصد و بیست و پنج هجری خورشیـدی ساختمـان جـدیـد کـاخ دادگستری، واقــــع در خــیابـان نایب السلطنه، با حضور نخست وزیر وقت "قوام السلطنه" و وزیر دادگستری و دادستان دیوان عالی کیفر "علی اکبر موسوی زاده" و همچنین جمعی از مسئولان کشوری و لشکری افتتاح شد.

ساختمان کاخ با تصویر ایزد، بانوی عدالت با آن ترازوی معروفش پس از سال ها هنوز هم پابرجاست.اندیشه ساختن ساختمانی بزرگ و مدرن برای تشکیلات عدلیه و دادگستری از زمانی مطرح شد که علی اکبرخان داور "وزیر عدلیه دوره رضاخان پهلوی" در تشکیلات عدلیه دست به اصلاحاتی زد.

وزارت عدلیه در دوران ناصرالدین شاه تأسیس شد. وی پس از برکنار کردن میرزا آقاخان نوری از صدارت، شش وزارتخانه تأسیس کرد که قرار شد با مشارکت شاه و حکومت اداره شوند. وزارت عدلیه یکی از این شش وزارتخانه بود. این وزارتخانه تا حدود سال 1247 هجری خورشیدی، برای ایجاد نظم و عدالت برنامه های منظم و مدونی نداشت. تا آن زمان دادگاه ها به دو دادگاه ""عرفی"" و ""شرع"" تقسیم بندی می شدند. دادگاه عرفی به امور جزایی کم اهمیت و دادگاـه شرع به امـور بزرگ رسـیدگــی می نمودند. ناصرالدین شاه از میرزا حسین خان سپهسالار خواست که تغییراتی در نظام قضایی کشور پدید آورد. وی نیز دستورالعمل عدلیه را برای ایجاد نظامی هماهنگ تدوین کرد. این نظام قضایی بعدها در مجلس اول و با اضافه کردن مواد و اعمال تغییراتی، نظام عدلیه کشور را تشکیل داد. اما پس از آن علی اکبر داور به وزارت دادگستری رسید و تشکیلات جدید دادگستری را تدوین کرد و برای تصویب به مجلس برد و سپس آن را به اجرا در آورد.

این قانون از تشکیلات دادگستری کشورهای اروپایی مانند سویس و فرانسه الگوبرداری شده بود. یکی از کارهای داور لغو مصونیّت کنسولی اتباع بیگانه در ایران یا همان کاپیتولاسیون بود. استقرار نظام دادگستری جدید، نیاز به ساختمانی بزرگ و مجلل را برانگیخت. پیش از این وزارت عدلیه در ساختمانی واقع در قسمت غربی ارگ و کاخ گلستان قرار داشت که در دوره ی محمّد شاه و به دستور حاج میرزای آقاسی "صدر اعظم" ساخته شده بود. این ساختمان تا زمان تشکیل دادگستری نوین ساختمان عدلیه بود.داور در سال 1260 هجزی خورشیدی برای ساختمان دادگستری مقداری اعتبار از مجلس وقت گرفت امّا آغاز بنای آن تا شش سال بعد میسّر نشد.

پس از داور محسن صدر "صدرالاشرف" به ریاست عدلیه رسید. او ساخت بنای دادگــستــری را به منـاقصه گذاشــت و شرکـــــــت "" اشکوا""  از کشور چکسلواکی برنده ی این مناقصه شد. با برآود مهندسان این بنا باید در زمینی به مساحت حدود بیست هزار مترمربع بنا می شد. دولت، ساختمان های اطراف شامل خانه، مدرسه و قزاقخانه را خرید. این زمین بین چهار خیابان اصلی شهر قرار داشت. ناصرخسرو از شرق و بازار از جنوب و جلیل آباد یا خیّام از غرب و خیابان داور از شمال. این خیابان در دوره ی قاجاریه به علت قرار گرفتن کامران میرزا در آن نایب السلطنه نام گرفت. عملیات ساختمانی به طور رسمی از اول فروردین ماه سال 1317 آغاز شد و تا اواسط سال 1318 ادامه داشت. اما به سبب جنگ جهانی دوم و حضور چکسلواکی در جنگ تعطیل شد. پس از پایان جنگ کار ساخت و ساز از سر گرفته شد. این بنا در آذر ماه سال 1325 گشایش یافت. مجسمه های نمای ورودی وداخلی آن به دست مجسمه سازها و مهندسان برجسته و بزرگ ایرانی از جمله استاد علی اکبر صنعتی و استاد ابوالحسن صدیقی و ارژنگ رحیم زاده طراحی شد.

کاخ دادگستری در سالهای فعالیتش شاهد مهمترین محاکمات تاریخ دادگستری مانند محاکمه سید محمّد تدیّن به جرم دخالت در انتخابات و سوئ استفاده در خرید خواربار و علی سهیلی "نخست وزیر" به اتهام شرکت در خرید لوازم متروکه و دخالت در انتخابات بوده است.

منبع: نشریّه حقوقی داد دانشگاه پیام نور شهرستان بیجار – استان کردستان