اعسار از پرداخت هزینه ی دادرسی

طرح دعوی در دادگستری مستلزم پرداخت هزینه هایی است که در قانون مشخص شده است، از جمله: هزینه ی تمبر، دستمزد کارشناس، هزینه ی اجرای قرار معاینه، تحقیقات محلی و ...

هزینه ی دادرسی یکی از راه های تأمین بودجه سالیانه ی مملکتی است لذا دولت توجه خاصی به این منبع درآمد خود دارد. هرچند هزینه ی دادرسی یکی از راه های جلوگیری از طرح دعاوی واهی و نیز مانع از ازدحام بی مورد در محاکم می باشد. اما از طرف دیگر نمی توان آن را مانع و سدی در مقابل احقاق حق مردم قرار داد. به همین جهت قانون گذار با تصویب قوانین مختلف از جمله (( قانون اعسار )) در این خصوص، راه دسترسی همگان به قانون و عدالت را هموار نموده است. به این نحو که افرادی را که خود را صاحب حق می دانند اما توان و تمکن مالی طرح دعوی در دادگستری را ندارند، می توانند با استفاده از این قانون به حق خود برسند.

اعسار در پرداخت دین ( محکوم به )

اعسار در محکومیت های مالی و جزایی عبارت از آن است که به موجب حکم دادگاه حقوقی یا حکم دادگاه کیفری در امر جزایی، شخص به پرداخت وجه، مال یا جزای نقدی در حق دیگری محکوم شود اما تونایی و تمکن پرداخت آن را نداشته باشد.

به این دعوی ( اعسار ) خارج از نوبت رسیدگی می شود و مرجع رسیدگی به آن نیز دادگاهی است که به دعوی اصلی رسیدگی می کند. در مورد محکومیت اوراق اجرایی نیز دادگاه محل اقامت مدعی اعسار صلاحیت رسیدگی دارد.

برای اثبات ادعای اعسار، مدعی باید حداقل چهار شاهد به دادگاه معرفی کند. شهود می بایستی از وضع معیشتی و زندگی او مطلع باشند و در شهادت نامه به مشخصات، شغل، نحوه گذران زندگی و عدم تمکن مالی مدعی اعسار شهادت دهند.

·         مزایای ثبوت اعسار

اگر شخص بتواند اعسار خود را در دادگاه ثابت کند، می تواند از مزایای زیر استفاده کند:

1-      معافیت موقت از تمام یا قسمتی از هزینه ی دادرسی

2-      استفاده از وکیل مجانی

ضمنا اگر معسر در دعوی مطروحه خود محکوم له واقع شود، مکلف به پرداخت هزینه ی دادرسی می شود.

·         تکلیف ورثه معسر

چنانچه مدعی اعسار حین دعوی فوت نماید، ورثه وی نمی توانند از حکم اعسار مورث خود استفاده نمایند، زیرا وضعیت اعسار قائم به شخص است و چه بسا ورثه، خود توانایی پرداخت هزینه ی دادرسی را داشته باشند؛ بنابراین مکلف هستند در صورت داشتن تمکن مالی، هزینه دادرسی را در هر مرحله ای از رسیدگی بپردازند مگر آن که ورثه، خودشان معسر باشند و بتوانند این مسئله را در دادگاه ثابت نمایند که در این صورت، از معافیت پرداخت هزینه ی دادرسی استفاده خواهند نمود.

ادعای اعسار از تاجر پذیرفته نمی شود

چنانچه تاجری مدعی اعسار باشد، باید با توجه به مقررات قانون تجارت ، دادخواست ورشکستگی دهد و تنها در صورت اثبات این ادعا می تواند از معافیت در پرداخت هزینه دادرسی استفاده نماید. عدم پذیرش اعسار از تاجر به این دلیل است که رسیدگی به وضعیت مالی او نیاز به بررسی دقیق تری دارد و به طور کلی در مورد تاجر باید سخت گیری بیشتری نمود زیرا بدیهی است که ورشکستگی او، در مسایل اقتصادی کشور تأثیرگذار است. چه بسا ورشکستگی یک تاجر موجب ورشکستگی تجار دیگر و بحران در بازار شود؛ بنابراین تحقیق و بررسی دقیق تر ضروری به نظر می رسد. البته با این توضیح که در این مورد باید بین تاجر و کسبه جزء فرق قایل شد، چرا که این مقررات شامل کسبه جزء نمی شود.

چگونگی رسیدگی به دعوی اعسار

دعوی اعسار به دو طریق مطرح می شود:

1-      طرح دعوی اعسار همراه با دعوی اصلی

2-      طرح دعوی اعسار از طریق دادخواست جداگانه

در هر دو صورت چنانچه دلیل اثبات یا ادعا شهادت شهود باشد، معرفی حداقل دو شاهد ضروری است. به محض وصول دادخواست اعسار، مدیر دفتر ظرف دو روز پرونده را به قاضی می رساند تا چنانچه قاضی شهادت شهود را در دادگاه ضروری بداند طرفین دعوی همراه با شهود در دادگاه حاضر شوند. در هر صورت شهود باید از وضعیت مالی و زندگانی مدعی اعسار و نیز از مشخصات، شغل و وسیله امرار معاش وی آگاه باشند و در حضور قاضی با سوگند شهادت دهند.

معافیت از هزینه دادرسی برای هر دعوی باید جداگانه اخذ گردد مگر آن که چند دعوی به طور همزمان علیه یک نفر مطرح شود که در این صورت قبولی اعسار در یک دعوی در طرح دعاوی دیگر نیز قابل استفاده می باشد مثلا چنانچه شخص ( الف ) همزمان دعوی تخلیه، خلع ید و مطالبه طلب نیز علیه شخص ( ب ) مطرح کند، چنانچه در دعوی تخلیه حکم اعسار داشته باشد می توانداز این حکم در دعاوی خلع ید و مطالبه طلب نیز علیه شخص ( ب ) استفاده نماید و نیازی به طرح دعوای اعسار در دو دعوای اخیر نمی باشد.

حکم اعسار در تمام مراحل رسیدگی به یک پرونده قابل استفاده استمگر آن که مدعی اعسار در جریان رسیدگی متمکّن شود که در این صورتموظف به پرداخت هزینه ی دادرسی می باشد.